GWARA BUKÓWIECKA

Przykłady związków  frazeologicznych, przysłów i  powiedzonek

B

   bawić dziecko ‘zajmować się, opiekować się dzieckiem’: raczy nie byde mogła z wami iś, bo musze dziecko bawić;

   bogatymu i byk sie ocieli ‘bogatej osobie zawsze sprzyja szczęście’: godajó^m na wsi, że Kaź jaki samochód wygroł, bogatymu i byk sie ocieli;

   być bejt ‘być zupełnie wykończonym, zmęczonym’: po tych bedkach to jo już jez całkiym bejt;

   bydź na fleku ‘być sprawnym, pomimo podeszłego wieku’: naszo babusia jeszcze cołkim jez na fleku, i ^uobiod ugotuje, i do kur idzie, i tak so jeszcze drepto koło dómu;

   być po jednych pinióⁿdzach ‘tyle samo warci’: nie suchej ich, óni só^m po jednych pinióⁿdzach;

   być prek  ‘wyjechać, wyjść’: buła żym prek;

   być z jednó^m dupó^m na piy^ńciu weselach ‘robić wiele rzeczy jednocześnie’: óna i do szkoły chodzi, i dziecko bawi, i jeszcze by chciała do roboty iś…, a w dómu wcale, z jednó^m dupó^m na pi^ńciu weselach by chciaa być;

;

C

   chudy jak skwiyr ‘określenie bardzo szczupłej osoby’: ty dziywcze jydz coś, bo żeź jes chudo jak skwiyr;

   ciyⁿko przó^ńś ‘być biednym’: óni tam chyba ciyⁿko przyⁿdó^m, takó^m lichó^m tó^m chatke majó^m, to zió^mb na pewno w taki mróz; zob.: ni mieć czym piernó^ńć;

   ciyżko sie doić ‘być skąpym’: jego ni ma co pytać, na pewno wóm nie p^uożyczy, ón ciyżko sie doi;

   coś kogoś tkło ‘coś komuś przyszło do głowy’: tak żym paczuł na nió^m i mie tkło, że przecie jo jó^m znóm, bo óna jes krewiństwo do Lórychów;

   coś kómuś pikło ‘coś głupiego przyszło komuś do głowy’: jo nie wiym co mu pikło, żeby rezygnować z taki d^uobry roboty;

   coź jes goróⁿcó^m igłó^m szyte ‘coś, co jest robione w ostatniej chwili i szybko się psuje’: już my wych^uodzili, a tu guzig ^uodlecioł, wiyⁿc szybko żym przyszywaa, ale że to buło  goróⁿcó^m igłó^m szyte, to ledwo doszli my do sali i już żym gó ni miała;

   coś sie kómuś widzi ‘coś komuś się podoba’: buły my oglóⁿdać suknie na wesele Ant^uosi i powiym ci, że jedna mi sie widziaa, ale m^uocno drogo buła;

   czorne jak świⁿto ziymia ‘bardzo brudne’: nó jak ty wyglóⁿdosz? czorny jak świⁿto ziymia i któ to dopierze?;

D

   dejma na to ‘na przykład’: dejma na to dochtór – stynko, lamyⁿci ale  outo nojlepsze w gminie; zob.: weźma na to;

   dostać hiba ‘zepsuć się – o jedzeniu’:  ta kiołbasa dostaa hiba;

   dostać po kiesini ‘wydać, stracić pieniądze’: w tym roku dostali my po kiesini, wszysko sie nóm psuło, nawet zamrażalnig my n^uowy musieli kupić;

  dostać  smary ‘dostać lanie’: idź spać, bo dostaniesz smary;

   dziod baje, pan Bóg rozdaje ‘powiedzenie o przewrotnej pogodzie’: mówiyli wczora w p^uogodzie, że bydzie ładnie, a tu taki zió^mb, ale dziod baje pan Bóg rozdaje;

G

   godać z wysaka ‘mówić hiperpoprawnie, starając się nie używać gwary’: nó z wysaka to nieroz godo moja syn^uowo, szak…. z nami to normalnie godo i umi, ale jag ino sie tyn pożol sie B^uoże uczóny zjawi, to zaro pani inno, godo z wysaka, że ji zrozumiedź ani nie idzie, wielgo pani z miasta sie zna^jdła. Tej, tero roz godo tak: Niech Boniu wytrze tą ślompę z flizków, bo so kto giere złomie; jakby nie umiaa jag my wszy^jscy: Niech B^uy^jniu wy^jtrze tó^m ślumpe z flizków, b^uo so któ giyre złómie;

   godadź jak do kołu ‘coś komuś bezskutecznie tłumaczyć, przekonywać’: mówie: nó ucz sie, ale godóm jak do kołu;

    grać z kapelusza (kapalusza) ‘grać ze słuchu a nie z nut’: Nó z kapalusza to tak zez głowy grać, jak dudziorze grali… abo jak jo na grumejsce groł – nó to tyż z kapalusza, bo żym nutów przeciy nie znoł;

I

   iś bez uszy ‘o nadmiernym hałasie’: ady bó^ńdźcie już cicho bymny, tyn wasz wrzozg jez nie do spiułowanió, oż bez uszy idzie; jo na tym żużlu buła aby roz i wiyⁿcy mnie nig nie wycióⁿgnie, aby smród, kaminie lotały, a rupot ta^jki, oż bez uszy szło;

   iś pod mankiyt ‘iść pod ramię, rekę’: młode państwo już tak pysznie szło pod mankiyt, m^uocno ładno z nich pora;

;

   iś z włosami ‘iść do fryzjera’: musze iś z włosami, bo już nidz mi sie na ty głowie nie czymie;

   iź na łajzy (lofry) ‘iść powłóczyć się, iść na spacer’: poszed rano na łajzy i pacz, pó czecie, a tego łazika ni ma, co jo z nim móm za utropiynie;

   iź na pinióⁿdze ‘być materialistą’: a tyn jeje chłop aby na pinióⁿdze idzie, już nic z nim godadź nie idzie;

   iź na zolyty ‘iść się zalecać’: Stachu pewno dzisiej idzie na zolyty…, jo tam nidz nie mówie, ale ón chyba nie wiy na co sie pisze;

K

   koszula na ry^mby i gatki w zy^mby ‘odpowiedź na pytanie: co mam ubrać?’: co jo móm ubrać, przeciy nidz nie móm… [odp.]  koszule na ry^mby i gatki w zy^mby;

;

   któ tu rzó^ńdzi, Lo^uón czy jego dzieci ‘zwrot do niegrzecznych, niesłuchających dzieci’: nó mówie ci nie właź na tyn płot, któ tu rzó^ńdzi Lo^uón czy dzieci;

L

   lepi ^uodchorowadź jak sie mo zmarnować ‘trzeba zjeść wszystko, nawet jeśli miałoby zaszkodzić’: zjod wszysko co buło, nó i d^uobrze, bo lepi ^uodchorowadź jak sie mo zmarnować; ady zjym tyn ^uostatni kawołek, bo jutro bydzie zepsuty, jak sie mo zmarnowadź lepi ^uodchorować;

   lotać po wyszkach ‘wchodzić na wysokie przedmioty, wspinać się’: dzie ón tam loto po tych wyszkach, przydzie dziadek z dropkó^m, to si^ńgnie ci te klamoty z góry;

M

   mieć czegoś na morgi ‘mieć czegoś bardzo dużo’: óni tych ^uorzechów na morgi majó^m, wiyⁿc zaź nóm do suszynia tyż przynoszó^m;

   mieć/dostać cug ‘mieć werwę, zapał’: ta^jki miałam cug, że całó^m góre sprzóⁿtłam;

   mieć dwie lewe giyry do tańca ‘bardzo słabo tańczyć’: jo nie wiym jag my^j to zatańcujymy przy wszyskich, bo ón mo dwie lewe giyry do tańca, a jeszcze bydzie sie denerwowoł;

  mieć fefry ‘lękać się, bać się’: ale mioł fefry przyjś do dómu, bo myśloł, że jo już wszysko ^uojcu powiedziaa;

   mieć gwołt 1. ‘być pod silnym naciskiem, pod dużym ciężarem’: jag  nasze bymny ruszó^m z g^uóry, to ty nasze sch^uody majó^m gwołt; aleź nawaluł na tyn w^uóz, bydzie mioł gwołt; 2. ‘bardzo się spieszyć’: musioł mieć gwołt, tag lecioł do tego usty^mpu;

   mieć płaczki na wiyrzchu ‘o osobie, która szybko się rozpłakuje’: jo ji, aby powiedziała, że bydzie musiała dźebko poprawić tyn śtrykówke, a óna miała już płaczki na wiyrzchu;

   mieć połnó^m rzyć ‘być najedzonym, objedzonym’: wysmrodzo przy tym jedzeniu, bo połnó^m rzyć mo;

   mieć spust ‘móc dużo zjeść, mieć dobry apetyt’: nasz Kaź mo taki spust, że só^m cały bochyn m^uoże zjeś;

   mieć z kimś/ czymś śtyry światy i pó Ameryki ‘mieć z kimś problem, kłopot’: ciotka z tym swoim chłopym to mo śtyry światy i pó Ameryki, wcióż łazi po ty wsi i nic robotny nie jes;

   miedź ambe ‘zachowywać się nienormalnie’: morz ambe, któ by widzioł tak karleć pyry; zob.: być niespołna rozumu; mieć nierówno pod sufitym;

   miedź łeb jak sklep ‘być mądrym, pomysłowym’: wymyśluł, że można pozaminiać śrubki i działo, ón mo łeb jak sklep;

   miedź na coś długie zy^mby ‘nie lubić czegoś’: naszo Kaśka mo dugie zy^mby na grochówke;

   miedź naukłodane w głowie ‘być mądrym, rozsądnym’: nasz Piejź  mo już tak naukłodane w głowie, w szkole same pió^ntki;

;

N

   na klyⁿczkach ‘na kolanach, klękać’: mówiuł pociyrz na klyⁿczkach;

   na kymby rymby ‘na lewej, odwrotnej stronie’: ty mosz tyn jaczke na kymby rymy ubranó^m;

   na piechotke ‘pieszo’: pójdymy na piechotke, ta^jki ładny dziyń;

   nie bó^ńdź taki do przodu bo ci z tół zabraknie ‘zwrot do osoby przemądrzałej’: pacz jaki wygodany, wszysko wiy nojlepi, nie bó^ńdź taki do przodu, bo ci z tół zabraknie; zob.: któś wyży sro niż dziurke (dupe) mo;

   nie do spiułowania ‘nie do wytrzymania, nie do zniesienia’: narz mechanik tak rupoce cały dziyń, nó nie do spiułowania;

   nie jes tak aby w tytke piernó^ńć ‘nie jest to takie proste’: to nie jes tag aby w tytke piernó^ńć, bo to cza skłodać, zaś kleić, m^uocno doś grzebanió z tym jes;

   ni mieć czym piernó^ńć ‘nie mieć pieniędzy’: ni mo czym piernó^ńć, a nowó^m suknie by chciaa; zob.: ciyⁿko przónś;

   ni móc za sie ‘nie wiedzieć co robić, nie mieć wstydu’: czy te posły za sie ni mogó^m?;

O

   oż sie coź robi ‘aż przechodzą ciarki, coś niesamowitego’: jak widze tego Mały^jsza jak tak hyco, nó to oż sie coź robi;

P

   patrzeć kupić ‘próbować kupić, mieć zamiar kupić’: bydziymy musieć patrzeć kupić nowy trachtór, bo tyn nasz to już do cna rupiet;

   piknó^ńć (coś kómuś) ‘strzelić do głowy, przyjść nagle do głowy’: nie wiym co mu pikło z tym lasym – tako dobro rola, a ^uón las sadzi!; jak ji coś piknie, to możesz godać, prosić, i co jyno, i tag nidz nie skórosz;

   po wiyⁿkszy czy^ńści ‘najczęściej, w większości’: po wiyⁿkszy czy^ńści wina jest tak chłopa jak k^uobiyty, ale sóⁿd do racjó^m barzy pyskatymu;

   przebrać so ryⁿke ‘przesilić, nadwyrężyć sobie rękę’: cały dziyń wiuzaa snopki i so przebraa ryⁿke, i na drugi dziyń wcale nie szła do wiózania;

   przekróⁿcać sie w trumnie ‘o zmarłym przodku, którego potomek robi coś niezgodnego z jego wolą lub poglądami’: a óni ci wszy^jsko sprzedajó^m, nawet dach w stódole rozebrali, Walery pewno przekróⁿco sie w trumnie jak t^uo widzi;

   przyjś dó sie ‘wyzdrowieć, wydobrzeć’: już tero przyszła dó sie, ale jak jó^m widziaam śtyry dni po p^uorodzie, to naprowde mizernie wyglóⁿdała;

R

   ranny dyszcz jak stary baby taniec ‘o deszczu, który długo nie potrwa’: jeszczy pójdymy dzisiej na p^uole, bo to taki ranny dyszcz jak stary baby taniec;

   

   rozpuścić kalafe ‘zacząć dużo i głośno mówić; także wyzywać’: jak ciotka rozpuściuła kalafe, to wszy^jscy pouciekali;

   rżnó^ńć gupka ‘udawać, że nie wie się o czym jest mowa’: brachole sie pożgali i tero pytali który mioł racje, jo tam ci mówie, że lepi sie nie odzywać i rżnó^ńć gupka;

S

   siednó^ńdź na kogoś ‘zacząć na kogoś krzyczeć, zwrócić się do kogoś z pretensjami’: siadła na mnie, że niby jo żym ji rozdepła tyn szneke, a przeciyż jo dopiyro co żym przyszła; nojprzód sie dar, że my^j só^m wszyscy nidz nie wortni, a zaś siod na Walosia, że ^uón jez nojg^uoszy i że skóńczy w kreminale;

   siekiyre idzie powiesić ‘zaduch, nieprzyjemny zapach w pomieszczeniu’: ^uotwórz okna, bo tu siekiyre idzie powiesić;

   ;

   spadnó^ńć (zlecieć) z ambóny ‘mieć pierwsze zapowiedzi przedślubne w kościele’: ty wiysz chtó dzisiej spod z ambóny? nasz só^msiod! Żebym nie siedziaa, to bym chyba umglała;

   srutu tutu kupa drutu ‘obiecywanie bez pokrycia, mówienie po próżnicy’: tyn narz mo taki niewyparzóny pysk, jo mu mówie, że jak bydzie grzeczny, to dostanie n^uowe outo, a ón mi na to: srutu tutu kupa drutu;

   stojedź napisane ‘być napisane’: w gazycie stojało napisane, że gmina wszyskie laterny bydzie remóⁿtować;

Ś

   świgać dupó^m ‘obrażać się, unosić się dumą’: óna aby świgać dupó^m umie i weź sie z takó^m dogodej;

   świgać sie jak kłyń ‘podczas snu przekręcać się z boku na bok i nie móc zasnąć’: dzisiej w nocy żym sie świgaa jak kłyń, taki zoduch buł, że nie szło udychać;

   świyca z k^uociygo łoju ‘osoba zasłaniająca coś’: tak ładnie tańcowały nasze dzieci, a przed samó^m scynó^m stanół ci jakiś z aparatym i st^uoi tako świyca z k^uociygo łoju;

T

   tam dzie glapy zawrocajó^m ‘bardzo daleko, na końcu świata’: nó nie wiysz dzie? tam dzie glapy zawrocajó^m; zob.: tam dzie psy dupami szczekajó^m;

   tam dzie psy dupami szczekajó^m ‘bardzo daleko, na końcu świata’: dzie wy tam daleko chcecie jachać? tam psy dupami szczejajó^m; zob.: tam dzie glapy zawrocajó^m;

   trzyś p^uorami ‘bać się’: matka poszła do szkoły na zebranie, a ón w dómu już trzys p^uorami, wiyⁿc pewno co nawywijoł;

tuś buł tuś nie buł ‘rzadko, w dużych odległościach’: a ćwikłe to majó^m takó^m tuś buł tuź nie buł, aby szk^uoda, że to rośnie; co to placek, ciy^ńki, suchy jak wiór, a okruszek  tuś buł tuś nie buł;

W

   wdać sie w kogoś ‘odziedziczyć pewne cechy po przodkach’: z tym chrapaniym to żeś sie wdoł w dziadka, ^uón tyż tak chrapoł; staszo sie wdała w tate – spokojno, akuratno, stateczno, a ta młodszo to w mame – na miejscu nie usiedzi, chichta, śmiyszka…;

   weźma na to ‘na przykład’: weźma na to świnie – dwa pi^ńdziesióⁿt za kilo! To ani na futer nie starczy, a dzie rob^uota, dzie zysk!; zob.: dejma na to;

   wiedziedź od czego muchy zdychajó^m ‘być wybrednym, wiedzieć co dobre’: dó niego obiod to tag aby nie jez ugotować, ón wiy od czegó muchy zdychajó^m;

   wlecieć do nimiecki dziurki ‘zakrztusić się’: tak żym chcioł szybko zjeś, że mi coś do nimiecki dziurki wleciało;

   wtykać kluke ‘interesować się cudzymi sprawami’: óna wszyⁿdzie kluke wtyko, zaś wszysko wiy i po wsi godo;

   wyglóⁿdadź jak krowie z pyska wycióⁿgniyⁿte ‘coś pogniecione, potargane’: nó i jak ty w tym wyglóⁿdosz? spódnig jak krowie z pyska wycióⁿgniyⁿty;

   wyglóⁿdadź jak piorun w mietłe trzas ‘mieć rozczochrane, nieładnie uczesane włosy’: widziaam w k^uościele Biydke, wyglóⁿdała jak piorun w mietłe czas, by zrobiuła sobie te kłaki dziebko inacy;

Z

   za goróⁿcygo prawa ‘natychmiast, zaraz’: jakieś papióry z gminy przysłali, to ino cza jechać za goróⁿcygo prawa, bo nie wiysz co tam zno^u chcó^m;

   zahoczyć kogoś ‘zaczepić kogoś, zagadnąć’: jak szła ze składu, to żym jó^m zahoczuła i sie pytóm czy przyjdzie mi do piyrek, a ^uóna, że nie, bo już jó^m obstalowaa Felisia;

   za kupó^m ‘jeden za drugim, bez przerwy’: nó idźcie za kupó^m; nó jydz za kupó^m, a nie co rusz dzieś łazisz;

   zapuścić traktór/ samochód/ radio itp. ‘włączyć traktor/ samochód/ radio itp.’: zapuś traktór i podjedź tu kawołek dali;

   zimno jak psi ‘bardzo zimno’: kwieciń sie prawie kóńczy, a jeszcze zimno jak psi;

   zrobidź łóżko ‘zasłać łóżko’: zrób to łóżko, bo dzisiej mosz gośći;

   zrobidź ^uogiń ‘rozpalić ogień’: czeba iś zrobić ^uogiń, bo sie zimno robi;

   zupa z trupa i siekane glizdy ‘odpowiedź na pytanie co będzie na obiad’: coś bym so dobrygo zjadła dzisiej, co bydzie na ^uobiod? Zupa z trupa i siekane glizdy;

Ż

   Żyd niyz na dróⁿgu ‘odpowiedź kierowana do osoby, która czegoś szuka i nie może znaleźć’: nie widziaa żeś mojygo kajetu?[odp.] Żyd niyz na dróⁿgu;

   żydź na knebel ‘mieszkać ze sobą bez ślubu’: z tego co wiym, to óni żyjó^m na knebel i do kościoła nie chodzó^m;